ŒÎÙ ÛË, ÓfiÙËÙ, ªÔÚÊ. µ Î Ù ÙˆÓ Ó ÈÎÒÓ ÛÙËÓ appleúô

ŒÎÙ ÛË, ÓfiÙËÙ, ªÔÚÊ Î È appleèappleùòûâè ÙË EÓ ÔÔÈÎÔÁÂÓÂÈ Î µ Î Ù ÙˆÓ Ó ÈÎÒÓ ÛÙËÓ appleúô ÚÒÙË ÁÎ appleúè ŒÚÂ Ó Ì Ô Ï ÙÈÎ EappleÈÙÚÔapple È ÙËÓ ÚfiÏË Ë Î È K Ù appleôï ÌËÛË ÙË B ÛÙËÓ OÈÎÔÁ ÓÂÈ appleôûùôï Ô ª Úı (PhD) ª ÚÈÎ Ô ÂÙÚÔ Ï (PhD) ÚÏ ÏË Ù ÚÔ (PhD) ÁÈ ÙË Ì Ô Ï ÙÈÎ EappleÈÙÚÔapple ÚfiÏË Ë Î È K Ù appleôï ÌËÛË ÙË B ÛÙËÓ OÈÎÔÁ ÓÂÈ Â ÎˆÛ - NÔ Ì ÚÈÔ 2014

Eκδότης: Συμβουλευτική Eπιτροπή για την Πρόληψη και Kαταπολέμηση της Bίας στην Oικογένεια Tυπογραφείο: R.P. M. Lithographica Ltd ISBN 978-9963-2030-0-0

Παγκύπρια έρευνα που διεξήχθη αφιλοκερδώς για τη Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια από τους: Δρα Μάρθα Αποστολίδου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια (Επιστημονική Υπεύθυνη), Σχολή Επιστημών της Αγωγής Πανεπιστήμιο Frederick email:pre.ap@frederick.ac.cy Δρα Πετρούλα Μαυρικίου Επίκουρη Καθηγήτρια, Σχολή Οικονομικών και Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Frederick email: p.mavrikiou@frederick.ac.cy Δρα Σταύρο Κ. Πάρλαλη Λέκτορα, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Frederick. email:soc.ps@frederick.ac.cy

Ευχαριστίες Η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια εκφράζει τις ευχαριστίες της: στην Ερευνητική Ομάδα η οποία διεξήγαγε αφιλοκερδώς την έρευνα, σε όλους τους/τις φοιτητές/τριες του Πανεπιστημίου Frederick οι οποίοι συμμετείχαν εθελοντικά στη διανομή των ερωτηματολογίων, σε όλες τις γυναίκες που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο, στον Εθνικό Μηχανισμό για τα Δικαιώματα της Γυναίκας του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως, ο οποίος κάλυψε τα λειτουργικά έξοδα της έρευνας στα πλαίσια της προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Κυπριακή Δημοκρατία το δεύτερο εξάμηνο του 2012.

Περιεχόμενα 1.1 Εισαγωγή 1 1.2 Ενδοοικογενειακή βία-ορισμοί 3 1.3 Μορφές βίας 5 1.4 Επιδημιολογικά στοιχεία σχετικά με την έκταση της ενδοοικογενειακής βίας εναντίον των γυναικών σε χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης 7 1.4.1 Γερμανία 8 1.4.2 Γαλλία 9 1.4.3 Aγγλία και Ουαλλία 9 1.4.4 Ελλάδα 9 1.4.5 Ιταλία 10 1.4.6 Μάλτα 10 1.4.7 Κύπρο 10 1.5 Αντιλήψεις γύρω από την ενδοοικογενειακή βία στην Κύπρο 11 1.6 Προφίλ κακοποιημένης γυναίκας 13 1.7 Προφίλ θύτη 15 1.8 Επιπτώσεις της βίας 16 2. Μεθοδολογία 17 2.1 Δείγμα 18 2.2 Περιγραφή ερωτηματολογίου 19 2.3 Διάρκεια έρευνας 19 2.4 Περιορισμοί της μεθοδολογίας 20 2.4.1 Βαθμός ανταπόκρισης του δείγματος iii

(response) 20 2.4.2 Υποεκτίμηση της έρευνας 21 2.4.3 Στρωματοποίηση του δείγματος 21 2.5 Πλεονεκτήματα της μεθοδολογίας 22 3. Παρουσίαση ευρημάτων έρευνας 23 3.1 Δημογραφικά στοιχεία 23 3.1.1 Ηλικία του δείγματος 23 3.1.2 Οικογενειακή κατάσταση 24 3.1.3 Γεωγραφική προέλευση του δείγματος 25 3.1.4 Θρήσκευμα του δείγματος 26 3.1.5 Εθνικότητα 26 3.1.6 Μορφωτικό επίπεδο 26 3.1.7 Eργασία 27 3.1.8 Οικογενειακό εισόδημα - Διαχείριση εισοδήματος 28 3.1.9 Οικονομική κατάσταση 29 3.1.10 Αριθμός παιδιών 29 3.2 Αντιλήψεις για τη βία στην οικογένεια 29 3.3 Έχεις υποστεί ποτέ βία από σύζυγο/πρώην σύζυγο ή σύντροφο/πρώην σύντροφό σου; 32 3.4 Μορφές βίας 32 3.5 Συχνότητα άσκησης βίας 35 3.6 Πότε ήταν η τελευταία φορά που ασκήθηκε βία εναντίον σου; 35 iv

3.7 Επιπτώσεις της βίας 36 3.8 Επιπτώσεις στην εργασία μετά από άσκηση βίας 37 3.9 Ιατρική περίθαλψη μετά από άσκηση βίας 37 3.10 Πότε ασκείται βία; 38 3.11 Πού αναφέρουν οι γυναίκες τη βία που ασκείται εναντίον τους; 38 3.12 Λόγοι για τους οποίους δεν γίνεται αναφορά 39 3.13 Ποιος συμπαραστέκεται στις κακοποιημένες γυναίκες; 39 3.14 Πόσο πληροφορημένες είναι οι γυναίκες για το θέμα της βίας στην οικογένεια; 39 3.15 Πληροφόρηση γυναικών για υπάρχουσες υπηρεσίες για κακοποιημένες γυναίκες 40 4. Συζήτηση Ευρημάτων έρευνας 41 4.1 Δημογραφικά στοιχεία 41 4.2 Οικογενειακό εισόδημα - Διαχείριση εισοδήματος 44 4.3 Αντιλήψεις για τη βία στην οικογένεια 45 4.4 Άσκηση βίας 46 4.5 Μορφές βίας 48 4.6 Συχνότητα άσκησης βίας 52 4.7 Επιπτώσεις στην υγεία μετά από την άσκηση βίας 52 4.8 Επιπτώσεις στην εργασία μετά από την άσκηση βίας 53 4.9 Προφίλ θυμάτων 53 4.10 Προφίλ θυτών 56 v

4.11 Αναφορά /καταγγελία περιστατικών βίας /Πού αναφέρουν οι γυναίκες τη βία που ασκείται εναντίον τους; 57 4.12 Γιατί οι κακοποιημένες γυναίκες δεν ανέφεραν την κακοποίησή τους 58 4.13 Ποιος συμπαραστέκεται στις κακοποιημένες γυναίκες; 60 4.14 Ιατρική περίθαλψη μετά από άσκηση βίας 61 4.15 Πόσο πληροφορημένες είναι οι γυναίκες για το θέμα της βίας στην οικογένεια; 62 5 Συμπεράσματα 63 6. Εισηγήσεις 70 Βιβλιογραφία 73 Ελληνική Βιβλιογραφία 73 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία 75 Ηλεκτρονικές Πηγές 84 Παράρτημα 1 Ερωτηματολόγιο για τη διερεύνηση της βίας που ασκείται ενάντια στις γυναίκες από το σύζυγο /πρώην σύζυγο, σύντροφο / πρώην σύντροφο 85 Παράρτημα 2 Επεξηγηματική επιστολή για ερωτηματολόγιο 91 Παράρτημα 3 Στατιστικά στοιχεία της έρευνας 93 vi

ΚατάλογοςΠινάκων Πίνακας1:Αριθμός νοικοκυριών κατά επαρχία με βάση την απογραφή του 2011 18 Πίνακας2: Μορφωτικό Επίπεδο 27 Πίνακας3: Ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 28 Πίνακας4:Συμπεριφορές τις οποίες οι γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα θεωρούν ως πράξεις βίας 31 Πίνακας5:Πράξεις βίας που έχουν εκδηλωθεί εις βάρος του δείγματος από το σύζυγο/πρώην σύζυγο ή σύντροφο/πρώην σύντροφο 34 Πίνακας6: Επιπτώσεις μετά από βίαιες συμπεριφορές 37 Πίνακας7:Ο σύζυγος/σύντροφος μου ασκεί βία εναντίον μου 38 vii

ΚατάλογοςΓραφημάτων Γράφημα1: Ηλικία δείγματος 24 Γράφημα2: Οικογενειακή κατάσταση δείγματος 24 Γράφημα3: Προέλευση δείγματος 25 Γράφημα4: Εργασία γυναίκας 28 Γράφημα5: Έχεις υποστεί ποτέ βία από σύζυγο /πρώην σύζυγο ή σύντροφο/ πρώην σύντροφό σου; 32 Γράφημα6: Πότε ήταν η τελευταία φορά που ασκήθηκε βία εναντίον σου;. 36 Γράφημα7: Πόσο πληροφορημένη νιώθεις ότι είσαι για το θέμα της βίας στην οικογένεια; 40 Γράφημα8: Συσχετισμός Ηλικίας και Εμφάνισης Ενδοοικογενειακής Βίας 43 Γράφημα9: Συσχετισμός δεδομένων Οικονομικής Κατάστασης και Εμφάνισης Ενδοοικογενειακής Βίας 45 viii

1.1Εισαγωγή Η ενδοοικογενειακή βία ενάντια στις γυναίκες αποτελεί ένα πρόβλημα το οποίο διαχρονικά απασχολεί κάθε κοινωνία, άλλοτε σε μεγαλύτερο βαθμό κι άλλοτε λιγότερο έντονα. Η συντροφική κακοποίηση εμφανίζεται σε όλες τις χώρες του κόσμου, ανεξάρτητα από την κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική ή πολιτισμική κατάσταση ή προέλευση του ατόμου που τη βιώνει (Barnett et al., 2011 Krug et al., 2002 FVPF, 2002). Ιστορικά αποτελούσε και στον τόπο μας, όπως και στο εξωτερικό, έναν αποδεκτό τρόπο «συνέτισης» και επιβολής στις γυναίκες (Outlaw, 2009 Loseke et al., 2005 WHO, 2002 Κέντρο Ερευνών και Ανάπτυξης Intercollege, 2000). Σύμφωνα με 48 επιδημιολογικές μελέτες από όλο τον κόσμο(united Nations, 2006, Krug et al., 2002), μεταξύ 10% και 69% των γυναικών έχουν βιώσει εμπειρίες κακοποίησης από τον βίαιο σύντροφό τους, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Επίσης, από μελέτες που διεξήχθησαν στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στην Αυστραλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο το ποσοστό των γυναικών που βίωσαν βία κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης τους κυμαίνεται μεταξύ 0.9% και 20.1% (Hedin and Janson, 2000 Rodriguez et al., 1999 Gazmararian et al., 1996 McFarlane et al 1996). Αν και στην Κύπρο δεν έχει διεξαχθεί μέχρι στιγμής επιδημιολογική έρευνα σχετικά με την έκταση, τις μορφές και τις επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών, στοιχεία της Αστυνομίας, του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια και των Κοινωνικών Υπηρεσιών καταδεικνύουν σημαντικό αριθμό περιστατικών βίας εναντίον γυναικών (www.domviolence.org.cy WAVE, 2011 http://www.police.gov.cy/police/police.nsf/ file/familyabuse). 1

Πέρα από την έλλειψη ερευνών, όπως αναφέρεται και στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια (Αποστολίδου και Παγιάτσου, 2008, για τη Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της βίας στην Οικογένεια), πρόβλημα αποτελεί και το γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινή βάση δεδομένων για να συλλέγονται όλα τα στατιστικά στοιχεία έτσι ώστε να παρέχεται μια γενική εικόνα της κατάστασης και να γίνεται καλύτερος συντονισμός. Επομένως, γίνεται αντιληπτή η αναγκαιότητα διενέργειας ερευνών σχετικά με το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, προκειμένου, αφενός, να γίνει αντιληπτή η έκταση του προβλήματος και, αφετέρου, να γίνουν εισηγήσεις για την καταπολέμησή του. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και η παρούσα μελέτη, η οποία αποσκοπεί στο να διερευνήσει τις μορφές, την έκταση, τη συχνότητα και τις επιπτώσεις της βίας κατά των γυναικών μέσα στην οικογένεια στην Κύπρο, καθώς επίσης και το προφίλ θυμάτων και θυτών. Αρχικά, παρουσιάζεται μία σύντομη επισκόπηση της υφιστάμενης ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών και συγκεκριμένα των στατιστικών στοιχείων αναφορικά με τις διάφορες μορφές βίας, το προφίλ των γυναικών οι οποίες υφίστανται ενδοοικογενειακή βία καθώς επίσης το προφίλ των ανδρών που ασκούν βία ενάντια στις συζύγους/συντρόφους τους. Ακολούθως, γίνεται καταγραφή και παρουσίαση των σωματικών, ψυχοσυναισθηματικών και άλλων επιπτώσεων της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών. Τα στοιχεία της έρευνας σχετικά με την έκταση, τη συχνότητα, τις μορφές και τις επιπτώσεις της βίας που ασκείται ενάντια στις γυναίκες στην κυπριακή οικογένεια έχουν συλλεχθεί με τη χρήση ερωτηματολογίου το οποίο χορηγήθηκε σε ενήλικες γυναίκες 2

από όλες τις αστικές και αγροτικές περιοχές της ελεύθερης Κυπριακής Δημοκρατίας. 1.2Ενδοοικογενειακήβία-ορισμοί Η βία στην οικογένεια ενάντια στις γυναίκες αποτελεί έγκλημα και ταυτόχρονα σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα με σοβαρές επιπτώσεις στα άτομα που την υφίστανται, στις οικογένειες και στις κοινότητές τους, ενώ ασκείται σε γυναίκες ανεξάρτητα από το οικονομικό, το κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο, την ηλικία, το χρώμα, την θρησκεία και την εθνική καταγωγή (UN, 2006 Krug et al., 2002 WHO, 1999 Walker et al., 1999 WHO 1996 Stark, and Flitcraft, 1992). Σύμφωνα με τη Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διάκρισης Κατά των Γυναικών (CEDAW), που υιοθετήθηκε το 1979 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (United Nations, 1979), η βία κατά των γυναικών είναι μία μορφή διάκρισης η οποία παρεμποδίζει την ικανότητα των γυναικών να απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα και ελευθερίες με τους άνδρες. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 1 της Σύμβασης κατά των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών (http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/text/econvention.htm), περιλαμβάνεται ο όρος «βία κατά του φύλου» ο οποίος αναφέρεται σε ενέργειες που προκαλούν σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική βλάβη, απειλές για πρόκληση τέτοιων ενεργειών, εξαναγκασμό και άλλου είδους καταπάτηση και στέρηση των ελευθεριών στα πλαίσια της προσωπικής ζωής του ατόμου. Στα πλαίσια της κυπριακής νομοθεσίας σχετικά με τη βία στην οικογένεια, «βία» ορίζεται ως: [...] οποιαδήποτε πράξη, παράλειψη ή συμπεριφορά με 3

την οποία προκαλείται σωματική, σεξουαλική ή ψυχική βλάβη σε οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας από άλλο μέλος της οικογένειας και περιλαμβάνει και τη βία που ασκείται με σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, καθώς επίσης και τον περιορισμό της ελευθερίας του (Κυπριακή Δημοκρατία, 2004, σελ. 8). Το 1995, στην 4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών στο Πεκίνο, η Πλατφόρμα Δράσης η οποία αναγνώρισε τη βία ενάντια στις γυναίκες ως ένα από τα πιο επείγοντα κοινωνικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, επισήμανε ότι η βία κατά των γυναικών αντανακλά την ιστορική ανισότητα στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών, στις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών, στην παρεμπόδιση της ανάπτυξής τους και στη διαιώνιση των ανισοτήτων. (http://www.unesco.org/education/information) Μερικά χρόνια αργότερα, το 2002, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Krug et al., 2002), αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της ενδοοικογενειακής βίας στην υγεία των θυμάτων όλων των ηλικιών και των δύο φύλων και των παιδιών, αλλά ειδικότερα στην υγεία των γυναικών (περιλαμβανομένων εγκύων γυναικών) (Varvaro and Lasko, 1993 Watts, 2000 Hedin and Janson, 2000 Briere and Runtz, 1998 McFarlane et al., 1996 Kaplan et al., 1993 Christoffel, 1990; ), κατέταξε τη βία ανάμεσα στα κύρια διεθνή προβλήματα δημόσιας υγείας, προτρέποντας ταυτόχρονα τα κράτη μέλη να αξιολογήσουν το πρόβλημα και να το εντάξουν στις προτεραιότητές τους, τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και της αντιμετώπισης. 4

Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Προεδρίας της Δανίας, υιοθέτησε (CE 11447/11) εισηγήσεις, αναθεωρώντας τη δουλειά που γίνεται στον τομέα αυτό και καθιερώνοντας εφτά δείκτες σχετικούς με τη βία ενάντια στις γυναίκες. Σε αυτό το πλαίσιο η Κυπριακή Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης, για το δεύτερο εξάμηνο του 2012, συνέχισε να συμβάλλει στον τομέα αυτό υποστηρίζοντας όλες τις πρωτοβουλίες και τα μέτρα που αφορούν στην πρόληψη και καταπολέμηση της βίας ενάντια στις γυναίκες. Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης, ως βία ενάντια στις γυναίκες ορίζεται «οποιαδήποτε συμπεριφορά ή πράξη η οποία προκαλεί, ή μπορεί να προκαλέσει σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική βλάβη ή πόνο στις γυναίκες, περιλαμβανομένων των απειλών για πρόκληση τέτοιων ενεργειών, εξαναγκασμό, και άλλου είδους καταπάτηση και στέρηση των ελευθεριών που επιβάλλεται στις γυναίκες από το σύζυγο/πρώην σύζυγο, σύντροφο / πρώην σύντροφο». Ο όρος γυναίκα χρησιμοποιείται για να καλύψει άτομα άνω των 18 ετών. 1.3Μορφέςβίας Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Krug et al., 2002), η βία ενάντια στις γυναίκες μπορεί να εκφραστεί με διάφορες πράξεις οι οποίες προκαλούν (ή μπορεί να προκαλέσουν) σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή οικονομική βλάβη ή πόνο και περιλαμβάνει επίσης απειλές, εκφοβισμό, αποστέρηση της ελευθερίας και παραμέληση ή παρεμπόδιση της ικανοποίησης βασικών αναγκών. Άλλες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν επίσης μορφές βίας όπως είναι η οικονομική και η κοινωνική (Outlaw, 2009 United Nations,2006 Γάτσας, 2006). 5

Στη διεθνή βιβλιογραφία (WAVE, 2011 Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002 Kishor and Kiersten, 2004), η σωματικήκακοποίηση προσδιορίζεται ως οποιαδήποτε σκόπιμη σωματική βλάβη και κυμαίνεται μεταξύ πράξεων και συμπεριφορών όπως η κλοτσιά, η γροθιά, το κτύπημα, το κάψιμο, το δάγκωμα, το μαχαίρωμα, ο ξυλοδαρμός, ο πνιγμός, το κτύπημα με κάποιο αντικείμενο έως την ανθρωποκτονία. Επιπλέον, η αποστέρηση τροφής, νερού και ιατρικής φροντίδας όπως επίσης και η παρεμπόδιση ύπνου, εμπίπτουν στην κατηγορία της σωματικής βίας και κακοποίησης (Γάτσας, 2006). Ηψυχολογική/συναισθηματική βία μπορεί να περικλείει οποιαδήποτε πράξη ή συμπεριφορά η οποία επιδρά αρνητικά στην ψυχολογική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002). Συγκεκριμένα, η συναισθηματική / ψυχολογική βία περιλαμβάνει συμπεριφορές, όπως η απειλή, ο εκφοβισμός, ο λεκτικός εξευτελισμός, η εξύβριση και η απομόνωση του θύματος από το κοινωνικό του περιβάλλον, η αποφυγή επικοινωνίας και η παραμέληση των συναισθηματικών αναγκών του. Σεξουαλικήβία αποτελεί η οποιασδήποτε μορφής σεξουαλική επαφή που γίνεται χωρίς συναίνεση (Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002 Ουόκερ, 1989). Ηκοινωνικήαπομόνωση, η οποία εκφράζεται με τον έλεγχο των κοινωνικών επαφών του θύματος, τον έλεγχο τηλεφώνου και αλληλογραφίας καθώς και με συμπεριφορές παρακολούθησης είναι επίσης μορφή βίας, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχολογική/συναισθηματική βία (Jasinski, 2001). 6

Οι συμπεριφορές βίας που παρατηρούνται στις πλείστες των περιπτώσεων, εμπίπτουν σε διάφορες από τις πιο πάνω κατηγορίες (Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002). Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί ότι δεν υπάρχει σαφής και ξεκάθαρος διαχωρισμός μεταξύ των διαφόρων μορφών βίας. 1.4Επιδημιολογικάστοιχείασχετικάμετηνέκταση τηςενδοοικογενειακήςβίαςεναντίοντων γυναικώνσεχώρεςτηςευρωπαϊκήςένωσης Η βία εναντίον των γυναικών, και πιο ειδικά η ενδοοικογενειακή βία, αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές μορφές παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά του φύλου (Council of European Union, 2011) WAVE, 2011 European Commission, 2010 Krug et al., 2002). Σύμφωνα με επιδημιολογικές έρευνες (WAVE, 2011) ποσοστό γύρω στο 20% - 25% όλων των γυναικών έχει δηλώσει ότι έχει υποστεί σωματική βία και ποσοστό ψηλότερο του 10% έχει υποστεί σεξουαλική βία. Εκτιμάται ότι γύρω στα εκατό εκατομμύρια γυναίκες έχουν δεχθεί βία από άνδρες κατά τη διάρκεια της ζωής τους και ένα έως δύο εκατομμύρια γυναίκες δέχονται βία καθημερινά. Παράλληλα, η διερεύνηση των αντιλήψεων της κοινής γνώμης στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τη βία ενάντια στις γυναίκες (Eurobarometer, 2010) δείχνει ότι ένας στους τέσσερις συμμετέχοντες δηλώνει ότι γνωρίζει κάποια γυναίκα στον οικογενειακό ή κοινωνικό του κύκλο η οποία αποτελεί θύμα ενδοοικογενειακής βίας, ενώ 51% φαίνεται να πιστεύει ότι η βία κατά των γυναικών μέσα στην οικογένεια είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο. Τα ποσοστά αυτά είναι ενδεικτικά, τόσο της έκτασης του προβλήματος της ενδοοικογενιακής βίας κατά των γυναικών, όσο 7

και του ολοένα αυξανόμενου αριθμού ατόμων τα οποία είναι σε θέση να αναγνωρίσουν την προβληματική φύση του φαινομένου και την κοινωνική έκταση που προσλαμβάνει. Παρόλα αυτά, η ακριβής έκταση και οι διαστάσεις του προβλήματος δεν μπορούν να καταστούν απόλυτα μετρήσιμες καθότι μία πληθώρα άλλων εμπλεκόμενων παραγόντων, περιλαμβανομένου του κοινωνικού στίγματος που συνοδεύει τα άτομα που δέχονται κακοποίηση, συχνά αποτρέπει τα θύματα από το να μιλήσουν ανοιχτά για την κακοποίηση που υφίστανται και να καταγγείλουν τον θύτη (Krug et al., 2002 Azhar et al., 2012). Επιπλέον, επιδημιολογικές έρευνες που πραγματοποιούνται σε διαφορετικές χώρες (Bontha and Shantanu, 2009) διαφέρουν ως προς το δείγμα, ως προς τις παράμετρους στις οποίες εστιάζουν για τη διερεύνηση του προβλήματος και ως προς την μεθοδολογία. Συνεπώς, οι μελέτες συχνά παρουσιάζουν διαφορετικούς δείκτες μέτρησης, κάτι που δυσχεραίνει, και συχνά καθιστά αδύνατη, τη σύγκριση στοιχείων. Πιο κάτω, παρατίθενται ενδεικτικά κάποια επιδημιολογικά στοιχεία σχετικά με την έκταση του προβλήματος σε Ευρωπαϊκές χώρες. 1.4.1Γερμανία Βάσει των ευρημάτων επιδημιολογικής έρευνας που διεξήχθη στη Γερμανία το 2004 (WAVE, 2011), σε πληθυσμό 10.000 γυναικών το 37% αυτών που έλαβαν μέρος δήλωσε ότι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, και συγκεκριμένα μετά την ηλικία των 16 ετών, έχει υποστεί τουλάχιστον μία μορφή σωματικής βίας. Επίσης, το 13% των γυναικών, ανέφερε ότι έχει υποστεί σεξουαλική βία μετά την ηλικία των 16 ετών. Ποσοστό γύρω στο 25% δήλωσε ότι έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση ή και τα δύο, από το σύζυγο/ σύντροφο ή πρώην σύζυγο / σύντροφο. 8

1.4.2Γαλλία Ερευνητικά στοιχεία, δείχνουν ότι 305,000 γυναίκες ανέφεραν ότι υπέστησαν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους ενδοοικογενειακή βία και συγκεκριμένα σωματική ή σεξουαλική βία, ποσοστό το οποίο παρουσίασε αύξηση κατά 0.1 % από το 2007. Παράλληλα, το 2009, 140 γυναίκες δολοφονήθηκαν από το σύντροφο ή πρώην σύντροφό τους. Ευρήματα διαφόρων ερευνών στη Γαλλία, δείχνουν ότι κατά μέσο όρο μία γυναίκα δολοφονείται κάθε 2.5 μέρες (WAVE, 2011). 1.4.3AγγλίακαιΟυαλλία Τουλάχιστον μία στις τέσσερις γυναίκες είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας μετά την ηλικία των 16 ετών. Επιπλέον, 29-32% των γυναικών ηλικίας 16-59 ετών υφίσταται ενδοοικογενειακή βία από το σύζυγό ή σύντροφό τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Κατά τη διάρκεια του 2010 και 2011, 2-4% των γυναικών ανέφεραν ότι υπήρξαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και το 50% των περιστατικών αυτών διεπράχθη από τους συζύγους /σύντροφους των γυναικών. Κατά τη διάρκεια του 2009, 101 γυναίκες δολοφονήθηκαν από το σύζυγο/πρώην σύζυγο ή σύντροφο / πρώην σύντροφό τους. Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί το 18% όλων των περιστατικών βίας που καταγράφηκαν στην Αγγλία και την Ουαλλία κατά τα έτη 2010-11 (WAVE, 2011). 1.4.4Ελλάδα Τα ευρήματα της μοναδικής εθνικής επιδημιολογικής μελέτης αναφορικά με την ενδοοικογενειακή βία ενάντια στις γυναίκες (Αρτινοπούλου, Φαρσεδάκης κ.ά., 2003), η οποία διεξήχθηκε σε πληθυσμό 1,200 γυναικών ηλικίας 18-60 ετών, δείχνουν το 56% 9

αυτών που έλαβαν μέρος να δηλώνει ότι βιώνει ψυχολογική βία, το 3.6% σωματική βία και το 3.5% σεξουαλική βία. Επίσης, 23.6% του δείγματος δήλωσε ότι γνωρίζει κάποια γυναίκα από τον οικογενειακό ή/και φιλικό κύκλο η οποία αποτελεί ή έχει αποτελέσει θύμα ενδοοικογενειακής βίας από το σύζυγο ή σύντροφό της. 1.4.5Ιταλία Βάσει των ευρημάτων της έρευνας που διεξήχθη το 2006 από το Ιταλικό Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής για τη Βία ενάντια στις Γυναίκες (WAVE, 2011), εκτιμάται ότι 690,000 γυναίκες ηλικίας 16-70 ετών υπήρξαν επανειλημμένα, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, θύματα ενδοικοογενειακής βίας και 20,077 γυναίκες έτυχαν καταδίωξης από το σύζυγο / σύντροφό τους. Στατιστικά στοιχεία (ο.π., 2011) δείχνουν επίσης ότι μεταξύ των ετών 2001-2006 το 63% των δολοφονιών γυναικών προκλήθηκαν από το σύζυγο ή το σύντροφό τους. 1.4.6Μάλτα Ερευνητικά στοιχεία (WAVE, 2011) εισηγούνται ότι 26.5% των γυναικών υπέστησαν ενδοοικογενειακή βία κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Επιπλέον, από τις 1,154 γυναίκες που μίλησαν για τις εμπειρίες τους, οι 109 ανέφεραν ότι κακοποιήθηκαν σεξουαλικά τουλάχιστον μία φορά, με το 32% αυτών των γυναικών να δηλώνει ότι εξακολουθεί να βιώνει σεξουαλική κακοποίηση. 1.4.7Κύπρος Στην Κύπρο δεν έχει διεξαχθεί μέχρι στιγμής επιδημιολογική έρευνα σχετικά με την έκταση, τις μορφές, τη συχνότητα και τις επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας ενάντια στις γυναίκες. 10

Σύμφωνα με τα στοιχεία της αστυνομίας, το 2010 έχουν καταγραφεί 884 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, από τα οποία τα 611 αποτελούν βία εναντίον γυναικών. Για το ίδιο έτος 1,053 άτομα αποτάθηκαν για βοήθεια στο Κέντρο Άμεσης Βοήθειας του Σύνδεσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια, εκ των οποίων 899 γυναίκες, ενώ το 2011 αποτάθηκαν 1,320 άτομα, εκ των οποίων 985 γυναίκες. Στατιστικά στοιχεία του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια δείχνουν ότι τα περισσότερα περιστατικά που αναφέρονται αφορούν ψυχολογική βία, σε αντίθεση με την Αστυνομία, όπου συνήθως τα περισσότερα περιστατικά που καταγγέλλονται αφορούν σωματική βία (http://www.police. gov.cy/police/police.nsf/ file/familyabuse). Επιπλέον, τα υπάρχοντα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι καταγγέλλονται περισσότερα περιστατικά στην επαρχία Λευκωσίας, στην πραγματικότητα όμως, η επαρχία Λεμεσού είναι αυτή στην οποία καταγράφονται τα περισσότερα περιστατικά σε σχέση με τον πληθυσμό. (www.domviolence.org.cy). 1.5Αντιλήψειςγύρωαπότηνενδοοικογενειακήβία στηνκύπρο Βάσει των ευρημάτων επιδημιολογικής μελέτης που διεξήχθη αναφορικά με τις αντιλήψεις των ενηλίκων Κυπρίων γύρω από το θέμα της βίας στην κυπριακή οικογένεια (Κέντρο Ερευνών και Ανάπτυξης Intercollege 2000), για τη Συμβουλευτική Επιτροπή Πρόληψης και Καταπολέμησης της Βίας στην Οικογένεια), ποσοστό γύρω στο 15% του δείγματος πιστεύει ότι το σπρώξιμο, το τράνταγμα, το τσίμπημα, το τράβηγμα αφτιού και το χαστούκι δεν αποτελούν βία, ενώ, το 1% πιστεύει ότι ακόμα και η κλοτσιά δεν αποτελεί βία. Επιπλέον, ποσοστό 4% δήλωσε ότι η προσβολή, η στέρηση οικονομικής στήριξης, η απαγόρευση κοινωνικών 11

επαφών του ατόμου, οι απειλές για εγκατάλειψη και οι φωνές δεν αποτελούν μορφές βίας, ενώ το 1.5% αυτών που έλαβαν μέρος στην έρευνα ανέφερε ότι δεν θεωρεί σεξουαλική βία τον βιασμό μέσα στο γάμο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ευρήματα που αφορούν στις αντιλήψεις γύρω από συγκεκριμένες πράξεις σωματικής, ψυχολογικής και σεξουαλικής βίας στην οικογένεια (Apostolidou et al., 2004), 500 μαθητών ηλικίας 12-15 χρόνων, προερχομένων από δύο σχολεία της Λευκωσίας. Η πλειοψηφία των μαθητών του πρώτου σχολείου προέρχεται από οικογένειες χαμηλότερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, σε αντίθεση με τους μαθητές του δευτέρου δείγματος. Από τα ευρήματα φάνηκε ότι 9% των μαθητών που προέρχονται από τα χαμηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα δε θεωρεί ότι το σπρώξιμο, το τράνταγμα και το τσίμπημα αποτελούν βία. Αντίθετα, τα παιδιά του δείγματος που προέρχονται από ψηλότερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, φάνηκε ότι αποδέχονται πιο δύσκολα κάποιες πράξεις σωματικής βίας, κάτι που εξηγήθηκε με την υπόθεση ότι η σωματική βία χρησιμοποιείται περισσότερο για την πειθαρχία παιδιών σε οικογένειες χαμηλότερων κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων και γι αυτό είναι και πιο αποδεκτή. Διερεύνηση των αντιλήψεων των επαγγελματιών υγείας σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία (Αποστολίδου κ.ά., 2008) έδειξε ότι, σε ένα αρκετά μεγάλο βαθμό, οι επαγγελματίες έχουν την τάση να εκλογικεύουν την κακοποίηση που ασκείται ενάντια στις γυναίκες και να ρίχνουν την ευθύνη στο θύμα. Παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη έρευνα επικεντρώθηκε στις αντιλήψεις ενός πολύ συγκεκριμένου πληθυσμού -τους επαγγελματίες υγεί- 12

ας- τα ευρήματά της είναι εξίσου σημαντικά καθότι αναδεικνύουν, σε μεγάλο βαθμό, τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας στην κυπριακή πραγματικότητα. Τα ευρήματα των πιο πάνω ερευνών μπορούν να θεωρηθούν ενδεικτικά των αντιλήψεων που επικρατούν σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού σχετικά με το τι αποτελεί ενδοοικογενειακή βία και τι όχι. Οι αντιλήψεις αυτές αποτελούν προϊόν του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου και αντανακλούν το υπάρχον σύστημα αξιών και αρχών που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις στην Κύπρο. Θα μπορούσε κανείς να εισηγηθεί ότι οι συγκεκριμένες αντιλήψεις, αναφορικά με το τι αποτελεί βία και τι όχι, είναι συνδεδεμένες με μία ανδροκρατούμενη και πατριαρχική στάση η οποία τοποθετεί τον άνδρα σε θέση εξουσίας μέσα στην οικογένεια και τη γυναίκα σε υποδεέστερη θέση. Αυτό, σύμφωνα με την Παπαδακάκη, (2011, όπως αναφέρεται στον Πάρλαλη, 2011), έχει ως αποτέλεσμα πολλά περιστατικά βίας να μην έρχονται ποτέ στο φως, γεγονός το οποίο έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία και κατ επέκταση στη ζωή των ατόμων που κακοποιούνται και των οικογενειών τους, μια κατάσταση η οποία φαίνεται να ισχύει και για τα κυπριακά δεδομένα. 1.6Προφίλκακοποιημένηςγυναίκας Παρά το ότι στη σχετική βιβλιογραφία δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ των γυναικών που κακοποιούνται και φαίνεται ότι προέρχονται από διάφορα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ανήκουν σε διάφορες ηλικιακές ομάδες, θρησκείες και μορφωτικό επίπεδο (Κέντρο Ερευνών και Ανάπτυξης Intercollege για τη Συμβουλευτική Επιτροπή Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικο- 13

14 γένεια 2000, Ουόκερ, 1989), εντούτοις, φαίνεται ότι οι γυναίκες που αποτελούν θύματα κακοποίησης έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Όπως αναφέρουν διάφοροι ερευνητές (Harne and Radford, 2008 Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002), ένα από τα χαρακτηριστικά που παρατηρείται μεταξύ των γυναικών που είναι θύματα βίας είναι η αρνητική αυτοεικόνα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επίσης, πολλές γυναίκες τείνουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη βίαιη συμπεριφορά του συντρόφου τους και να ρίχνουν το φταίξιμο για την κακοποίηση στον εαυτό τους. Συχνά, δε, παρατηρείται ότι οι γυναίκες θύματα βίας βιώνουν συναισθήματα ενοχής, ντροπής και φόβου καθώς και εξάρτηση από το σύντροφό τους. Νιώθουν ακόμη αβοήθητες και αδύναμες να αντιδράσουν στην κακοποίηση που υφίστανται, επιλέγοντας να παραμείνουν σε σχέσεις όπου κακοποιούνται, είτε γιατί σκέφτονται «τις κοινωνικές συνέπειες» ή κάνοντάς το «για τα παιδιά». (Αποστολίδου, 2011 Stark and Buzawa 2009 Harne and Radford, 2008 Αποστολίδου κ.ά. 2008 Krug et al., 2002 Ουόκερ, 1989). Διάφορες πηγές αναφέρουν ότι το στίγμα της αποτυχίας ενός γάμου ή μιας σχέσης (Maguire, 1988) καθώς και οι αλλαγές που θα προκληθούν στον τρόπο ζωής της γυναίκας (Κ.Ε.Θ.Ι, 1999) αποτελούν στοιχεία που συντελούν στην παραμονή της γυναίκας σε μια σχέση που υπάρχει βία, καθώς και στο δισταγμό της να δηλώσει την ύπαρξη της βίας. Επιπλέον, η απόκρυψη της κακοποίησης πολύ συχνά σχετίζεται με το φόβο του κοινωνικού στιγματισμού, το φόβο για τη σωματική ακεραιότητα του θύματος και άλλων μελών της οικογένειας, τη συναισθηματική και οικονομική εξάρτηση από το δράστη αλλά και πολλούς άλλους παράγοντες (Stark and Buzawa 2009 Stephens and Sinden 2000 Shalansky et al., 1999 Klein et al., 1997). Ως αποτέλεσμα, πολλά τέτοια περιστατικά συμβαίνουν μακροχρόνια χωρίς να έρθουν ποτέ στο φως.

1.7Προφίλθύτη Είναι σημαντικό να εξακριβωθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των αντρών που πιθανόν να ασκήσουν βία καθώς και να διαμορφωθούν διαφορετικά μοντέλα τα οποία βοηθούν στην ερμηνεία της ενδοοικογενειακής βίας (Lawson and Malnar, 2011, σελ 421). Παρ ότι οι υπάρχουσες έρευνες είναι διφορούμενες σχετικά με τους παράγοντες που σχετίζονται και εξηγούν την ενδοοικογενειακή βία (Hamberger 2008 Saunders, 2004), ωστόσο υπάρχουν διάφορες αναφορές πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Όπως συμβαίνει και με τις γυναίκες που αποτελούν θύματα κακοποίησης, έτσι και οι άνδρες προέρχονται από ποικίλα κοινωνικοοικονομικά στρώματα και ανήκουν σε διάφορες μορφωτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές ομάδες (Stark and Buzawa, 2009 Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002 Ουόκερ 1989). Ένα κοινό χαρακτηριστικό που παρουσιάζουν οι άνδρες που τείνουν να κακοποιούν είναι η αρνητική αυτοεικόνα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση (Harne and Radford, 2008 Ουόκερ 1989). Επιπλέον, τείνουν να ρίχνουν το φταίξιμο για τις βίαιες πράξεις και συμπεριφορά τους στους άλλους και συχνά στις γυναίκες που κακοποιούν. Όπως και οι γυναίκες-θύματα έτσι και οι άνδρες που ασκούν βία αναπτύσσουν σχέση εξάρτησης με τη σύντροφό τους. Ο Nάπιερ (1997), αναφέρει ότι o θυμός είναι η συγκινησιακή διέγερση που εκδηλώνεται με έντονη λεκτική ή κινητική ζωηρότητα και με επιθετική μορφή, που σε ορισμένες περιπτώσεις, γίνεται ανεξέλεγκτη. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κακοποίηση εντείνεται σημαντικά μετά από κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών (White et al. 2001). Η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να συμβάλλει στην έκφραση βίας μεταξύ των συντρόφων με πολλούς τρόπους, 15

ανάλογα με την ποσότητα κατανάλωσης, γεγονός το οποίο συνδυάζεται με άλλους παράγοντες (White and Chen 2002 Quigley and Leonard 2000). Επιπλέον, πολλά περιστατικά κακοποίησης έχουν συμβεί εξαιτίας της μεγάλης επιθετικότητας των δραστών μετά από λήψη εξαρτησιογόνων ουσιών (Τζαμαλούκα κ.ά. 2006). 1.8Επιπτώσειςτηςβίας Το θέμα των επιπτώσεων της βίας στην υγεία των γυναικών γίνεται, ολοένα και περισσότερο, αντικείμενο μελέτης από κοινωνιολόγους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, επαγγελματίες της υγείας και εγκληματολόγους. Όπως αναφέρουν διάφοροι ερευνητές (βλέπε: Sprague et al. 2013 Αποστολίδου, 2011 Stark and Buzawa 2009 Αποστολίδου κ.ά., 2008 Krug et al., 2002 Steine et al., 2012 Hedin and Janson, 2000 Kaplan et al., 1993), παρά το γεγονός ότι οι θάνατοι είναι η μόνη ορατή ένδειξη του προβλήματος, εκατομμύρια γυναίκες θύματα μη θανατηφόρας κακοποίησης και παραμέλησης εμφανίζονται στις υπηρεσίες υγείας και ζητούν βοήθεια και φροντίδα για εγκαύματα, σπασμένα οστά, εξωτερικά ή εσωτερικά τραύματα, τραύματα στο κεφάλι, στα μάτια, στη σιαγόνα ή στην πλάτη, τραύματα από όπλο, κοψίματα με μαχαίρι, κτυπήματα, σπρωξίματα ή κλοτσιές, παθολογικά προβλήματα, όπως άσθμα, διατροφικές ανωμαλίες, κ.ά., αλλά και για παθήσεις που χειροτερεύουν από την ένταση και το άγχος που προκαλεί η συνεχής κακοποίηση (κατάθλιψη, αϋπνίες ψυχιατρικά συμπτώματα), καθώς και διάφορα άλλα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαβίωση σε περιβάλλον συνεχιζόμενης κακοποίησης και κινδύνου (Sprague et al. 2013 Urquiza and Capra, 1990). Μερικά από τα συμπτώματα εύκολα μπορούν να αναγνωριστούν ως απόρροια οικογενειακής κακοποίησης, άλλα όμως είναι λιγότερο φανερά και δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν. 16

Τα στατιστικά στοιχεία φανερώνουν ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό των κακοποιημένων γυναικών που ζητούν ιατρική βοήθεια μετά από τραυματισμό τους σε περιστατικό βίας στην οικογένεια, αναφέρουν στο γιατρό τους ότι ο τραυματισμός τους προέρχεται από κακοποίηση (Watts, 2000 Varvaro and Lasko, 1993). Η Watts (2000), αναφέρει συγκεκριμένα, ότι οι περισσότερες γυναίκες που επισκέφθηκαν το γιατρό τους κατά την περίοδο της κακοποίησής τους παραπονούμενες για πονοκεφάλους, αϋπνίες, άγχος, δερματικά προβλήματα και πόνους στην πλάτη, ποτέ δεν ρωτήθηκαν για τη σχέση τους με το σύζυγό τους, ενώ στις περισσότερες παραχωρήθηκαν αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Επιπλέον, αν και 89% των γυναικών που φιλοξενήθηκαν σε καταφύγια είχαν επισκεφτεί το γιατρό τους για τα τραύματά τους, σχεδόν οι μισές από αυτές απέκρυψαν το γεγονός της κακοποίησής τους από ντροπή, από φόβο ότι μπορεί να το μάθει ο σύντροφός τους ή ακόμη επειδή δεν βρήκαν την απαιτούμενη κατανόηση από το γιατρό τους (Sprague et al. 2013 Stark and Buzawa 2009 British Medical Association, 1998). 2.Μεθοδολογία Στόχος γενικά μιας δειγματοληπτικής διαδικασίας είναι να εκτιμήσει, με όσο το δυνατό μικρότερο σφάλμα, τις χαρακτηριστικές ιδιότητες του πληθυσμού υπό μελέτη και να πετύχει την αντιπροσωπευτικότητά του. Για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας χρησιμοποιήθηκε η αναλογική στρωματοποιημένη δειγματοληψία (proportionate stratified sampling) ανά δήμο και χωριό της Κύπρου. Ο πληθυσμός (population) υπό μελέτη αφορά το σύνολο των ελληνόφωνων γυναικών της Κύπρου άνω των δεκαοκτώ χρονών. 17

2.1Δείγμα Σύμφωνα με έρευνες που αφορούν στην ταχυδρομική επιστροφή ερωτηματολογίων, η ανταπόκριση των ερωτηθέντων (response rate) αναμένεται να είναι μεταξύ 20% και 50% (Kaplowitz, Hadlock and Levine, 2004). Με αυτό το σκεπτικό το αρχικό δείγμα/στόχος υπολογίστηκε στις 3,973 γυναίκες (χρησιμοποιώντας 95% Διάστημα Εμπιστοσύνης, και 1.55% σφάλμα περιθωρίου). Το αρχικό δείγμα/στόχος (Πίνακας 1) υπολογίστηκε με βάση την απογραφή που διενεργήθηκε από την Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου το 2011 (sampling frame). Ο αριθμός των νοικοκυριών ανά επαρχία (strata) με βάση την απογραφή του 2011 και το αντίστοιχο υπολογιζόμενο δείγμα ήταν: Αριθμός νοικοκυριών κατά επαρχία με βάση την απογραφή του 2011 (Τελευταία Ενημέρωση 03/01/2012) Υπολογιζόμενο μέγεθος δείγματος Αντίστοιχο ποσοστό (%) Λευκωσία 118,713 1,564 39.37 Λεμεσός 85,038 1,117 28.11 Λάρνακα 50,096 660 16.61 Πάφος 33,001 424 10.67 Αμμόχωστος 15,771 208 5.24 Σύνολο 302,619 3,973 100 Πίνακας 1: Δείγμα Έρευνας με βάση τον αριθμό νοικοκυριών κατά επαρχία (απογραφή Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου 2011) (Statistical Services of the Republic of Cyprus, 2011). 18

Θεωρώντας ότι σε κάθε νοικοκυριό αντιστοιχεί και μια ερωτηθείσα γυναίκα, τότε η μονάδα παρατήρησης (νοικοκυριό) (observation unit), και το στοιχείο του δείγματος (γυναίκες) (element) υπό μελέτη ταυτίζονται. 2.2Περιγραφήερωτηματολογίου Το ερωτηματολόγιο (Παράρτημα 1) σχεδιάστηκε από την ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Frederick και ολοκληρώθηκε, αφού συζητήθηκε με το Διοικητικό Συμβούλιο της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια. Προτού διανεμηθεί το τελικό ερωτηματολόγιο δοκιμάστηκε πιλοτικά και βελτιώθηκε. Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 130 κλειστές και ανοικτές ερωτήσεις. Οι αρχικές ερωτήσεις επικεντρώνονταν στα δημογραφικά στοιχεία, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του ερωτηματολογίου αφορούσε ερωτήματα για τις αντιλήψεις αυτών που έλαβαν μέρος αναφορικά με τις διάφορες συμπεριφορές / πράξεις βίας και την εμφάνιση / ύπαρξη βίαιων πράξεων και συμπεριφορών ενάντια στις γυναίκες μέσα στην οικογένεια από το σύζυγο / πρώην σύζυγο ή σύντροφο / πρώην σύντροφο. Οι ερωτήσεις στο τελευταίο μέρος του ερωτηματολογίου αποσκοπούσαν να αντλήσουν πληροφορίες σχετικά με: α) κάποια χαρακτηριστικά των θυτών ενδοοικογενειακής βίας, καθώς και β) την αναφορά και τους τρόπους λήψης βοήθειας μετά από την άσκηση βίας. 2.3Διάρκειαέρευνας Η έρευνα ξεκίνησε στις 6 Απριλίου 2012 και τελευταία ημέρα 19

επιστροφής των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ορίστηκε η 31η Μαΐου 2012. Τα 3,973 ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν τυχαία σε νοικοκυριά, σε δήμους και σε χωριά (sub strata) Παγκύπρια. Ο κάθε κλειστός φάκελος που διανεμήθηκε περιείχε μία επιστολή (βλέπε Παράρτημα 2) η οποία εξηγούσε το σκοπό της έρευνας, ένα ερωτηματολόγιο και ένα απαντητικό φάκελο με πληρωμένο το ταχυδρομικό τέλος. Ο κλειστός φάκελος με το απαντημένο ερωτηματολόγιο στάλθηκε στην Ταχυδρομική Θυρίδα της Συμβουλευτικής Επιτροπής. Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η επιστροφή στην ερευνητική ομάδα τουλάχιστον 1,000 συμπληρωμένων ερωτηματολογίων. Το αρχικό δείγμα-στόχος ήταν 3,973 άτομα, εκ των οποίων ανταποκρίθηκαν 1,162 γυναίκες. Από τα ερωτηματολόγια που συλλέχθηκαν 1,107 θεωρήθηκαν έγκυρα και χρησιμοποιήθηκαν για την παρούσα έρευνα. 2.4Περιορισμοίτηςμεθοδολογίας Η συγκεκριμένη μεθοδολογία υπόκειται σε περιορισμούς που αναφέρονται στην ταχυδρομική επιστροφή ερωτηματολογίων και τα οποία συμπληρώνονται από τις ερωτηθείσες χωρίς τη βοήθεια συνεντευκτή. Μερικοί περιορισμοί της μεθόδου είναι οι ακόλουθοι: 2.4.1Βαθμόςανταπόκρισηςτουδείγματος(response rate). Η μέθοδος της ταχυδρομικής επιστροφής ερωτηματολογίου εμφανίζει το μειονέκτημα του χαμηλότερου βαθμού ανταπόκρισης του δείγματος σε σχέση με άλλες μεθόδους όπως είναι η τηλεφωνική ή η προσωπική συνέντευξη. Η σοβαρότητα όμως του 20

θέματος, η διακριτικότητα που έπρεπε να διακρίνει τον τρόπο ανταπόκρισης, καθώς και η περιορισμένη δυνατότητα χρηματοδοτικής κάλυψης του κόστους της έρευνας, οδήγησε στην επιλογή της ταχυδρομικής επιστροφής των ερωτηματολογίων. Επίσης, οι γυναίκες που τελικά επέστρεψαν το ερωτηματολόγιο ίσως να διαφέρουν συστηματικά από τις υπόλοιπες που δεν απάντησαν, με αποτέλεσμα το τελικό δείγμα να μην είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού και να υπάρχει ο κίνδυνος της μεροληψίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ενδέχεται να απάντησαν μόνο οι γυναίκες οι οποίες έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα της έρευνας (θύματα, μέλη οργανωμένων φορέων κτλ.). 2.4.2Υποεκτίμησητηςέρευνας Ένα άλλο μειονέκτημα της μεθοδολογίας είναι η υποτίμηση της σπουδαιότητας της έρευνας, από πλευράς αυτών που παρέλαβαν τα ερωτηματολόγια, είτε για λόγους άγνοιας είτε για λόγους ταμπού. 2.4.3Στρωματοποίησητουδείγματος Ένας περιορισμός που αφορά στην στρωματοποίηση του δείγματος, είναι το γεγονός ότι έγινε μόνο σε σχέση με την κατανομή του πληθυσμού ανά δήμο / χωριό και όχι κατά φύλο και ηλικία. Η στρωματοποίηση του δείγματος με βάση το φύλο και την ηλικία θα μπορούσε να γίνει μόνο με την χρήση της τηλεφωνικής έρευνας κάτι που δεν θεωρήθηκε αποτελεσματικό και σωστό, δεδομένου ότι το θέμα της έρευνας είναι αυστηρά προσωπικό και ευαίσθητο. Θεωρούμε, ή τουλάχιστον ελπίζουμε, ότι οι πιο πάνω περιορισμοί 21

ελαχιστοποιούνται στην Κύπρο του 21ου αιώνα και τουλάχιστον οι γυναίκες έχουν αρχίσει να ευαισθητοποιούνται για θέματα που τις ενδιαφέρουν όπως π.χ. τα θέματα βίας. 2.5Πλεονεκτήματατηςμεθοδολογίας Μερικά από τα πλεονεκτήματα της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε είναι ότι: α) Παρέχει ευχέρεια χρόνου στις ερωτηθείσες για να απαντήσουν. β) Διασφαλίζει τη διακριτικότητα, την ανωνυμία και την έλλειψη προκατάληψης. γ) Διασφαλίζει ότι οι γυναίκες που ερωτούνται απαντούν με περισσότερη ειλικρίνεια σε θέματα τόσο προσωπικά όπως είναι και το θέμα της συγκεκριμένης έρευνας. δ) Διεξάγεται με το ίδιο περίπου κόστος με μια τηλεφωνική έρευνα. 22

3.Ευρήματαέρευνας Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα ευρήματα της έρευνας. Για εύληπτη παρουσίαση χρησιμοποιούνται πίνακες και γραφήματα. Αρχικά παρουσιάζονται τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος και στη συνέχεια στοιχεία που αφορούν στις αντιλήψεις αυτών που έλαβαν μέρος σχετικά με τη βία στην οικογένεια, οι μορφές και η συχνότητα της βίας που έχουν υποστεί, τα άτομα που τους συμπαραστέκονται, οι επιπτώσεις στην υγεία των γυναικών από τη βία που ασκείται εναντίον τους καθώς και ο βαθμός πληροφόρησης των γυναικών για τις υπηρεσίες στις οποίες μπορούν να αποταθούν (Λεπτομερή στατιστικά στοιχεία της έρευνας παρουσιάζονται στο Παράρτημα 3). Συνολικά, συλλέχθηκαν 1,162 ερωτηματολόγια, από τα οποία 1,107 θεωρήθηκαν έγκυρα και χρησιμοποιήθηκαν για την παρούσα έρευνα. 3.1Δημογραφικάστοιχεία Πιο κάτω παρουσιάζονται τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος: 3.1.1Ηλικίατουδείγματος Το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος της έρευνας (73%) αποτελείται από γυναίκες ηλικίας 25-54 ετών. Πιο συγκεκριμένα, το 28% του δείγματος αποτελείται από γυναίκες της ηλικιακής ομάδας 25-34 ετών, το 25% προέρχεται από την ηλικιακή ομάδα 35-44 ετών και το 21% από την ηλικιακή ομάδα 45-54 ετών. Η συμμετοχή ήταν μικρότερη από τις ομάδες των 18-24 ετών και πέραν των 55 ετών (15% και 8% αντίστοιχα) (βλέπε Γράφημα 1). 23

3% Hλικία 21% 8% 25% 15% 28% 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ Γράφημα 1: Ηλικία δείγματος 3.1.2Οικογενειακήκατάσταση Στο Γράφημα 2 παρουσιάζεται η οικογενειακή κατάσταση του δείγματος. Εξήντα τρία τοις εκατόν των γυναικών που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο της έρευνας δήλωσαν ότι είναι παντρεμένες, 20% ελεύθερες, 5.7% διαζευγμένες, 6.7% του δείγματος δήλωσε ότι συζεί, 2.2% δήλωσε ότι βρίσκεται σε διάσταση και 2.3% των γυναικών του δείγματος δήλωσαν ότι είναι χήρες. είναι χήρες. Oικογενειακή κατάσταση 7% 6% 2% 2% 63% 20% Eλεύθερη Παντρεμένη Συμβία Διαζευγμένη Σε διάσταση Xήρα Γράφημα 2: Οικογενειακή κατάσταση δείγματος 24

3.1.3Γεωγραφικήπροέλευσητουδείγματος Στο Γράφημα 3 παρουσιάζεται η γεωγραφική προέλευση του δείγματος. Το 49% του δείγματος συλλέχθηκε από την Επαρχία Λευκωσίας, το 19.8% του δείγματος συλλέχθηκε από την Επαρχία Λεμεσού, το 16.2% από την Επαρχία Λάρνακας, το 7.4% από την Επαρχία Πάφου και 7.5% από την Επαρχία Αμμοχώστου. Πέρα από το μισό δείγμα προέρχεται από αστικές περιοχές (59.4%), ενώ ποσοστό 40.6% προέρχεται από αγροτικές περιοχές. Προέλευση δείγματος 7% 8% 16% 20% 49% Λευκωσία Λεμεσός Λάρνακα Πάφος Aμμόχωστος Γράφημα 3: Προέλευση δείγματος Η μέθοδος με την οποία έγινε η συλλογή (επιστροφή) των ερωτηματολογίων δεν επέτρεπε την παρέμβαση στη γεωγραφική αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος. Τρόποι αντιμετώπισης της υπο-αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές περιλαμβάνουν υπενθυμητικές επιστολές, τηλεφωνικές κλήσεις, χρηματικά κίνητρα, δώρα κτλ. Τόσο η ανωνυμία, όσο και ο χαμηλός προϋπολογισμός της έρευνας απαγόρευε τέτοιες κινήσεις. 25

3.1.4Θρήσκευματουδείγματος Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που έλαβαν μέρος (98.6%) δήλωσαν χριστιανές. Στην ίδια ερώτηση οι γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα αναφερόμενες στους συζύγους / συντρόφους τους δήλωσαν ότι το 96.2% είναι χριστιανοί, το 1.8% άθεοι, ποσοστό 1.1% μουσουλμάνοι και 0.9% επέλεξε την επιλογή «άλλο». 3.1.5Εθνικότητα Το 95.6% του δείγματος δήλωσε κύπριοι πολίτες, το 3.8% πολίτες κάποιας άλλης ευρωπαϊκής χώρας και το 0.6% υπήκοοι τρίτης χώρας. Αντίστοιχα, οι γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα δήλωσαν σε ποσοστό 91.7% ότι ο σύζυγός τους είναι κύπριος πολίτης, 6.5% ότι είναι ευρωπαίος πολίτης και 1.8% υπήκοος τρίτης χώρας. 3.1.6Μορφωτικόεπίπεδο Η εκπαίδευση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία της Κύπρου, κάτι το οποίο καταδεικνύεται από την ερώτηση σχετικά με το επίπεδο μόρφωσης αυτών που έλαβαν μέρος στην έρευνα (βλέπε Πίνακα 2). Ποσοστό 27% δηλώνει ότι έχει ολοκληρώσει σπουδές μέχρι το επίπεδο του λυκείου, 27% κατέχει πανεπιστημιακό πτυχίο, ποσοστό 19% κατέχει κολλεγιακό τίτλο, 13.5% έχει μεταπτυχιακή/διδακτορική εκπαίδευση, ενώ 6,5% δηλώνει ότι έχει ολοκληρώσει το γυμνάσιο και 6.5% το δημοτικό. Τα αντίστοιχα ποσοστά τα οποία δηλώθηκαν για τους συζύγους έχουν ως εξής: 35.6% έχει ολοκληρώσει το λύκειο, 22% έχει λάβει πανεπιστημιακή μόρφωση, 12% κατέχει κολλεγειακό τίτλο, 12% κατέχει μεταπτυχιακό / διδακτορικό τίτλο, και τέλος, 10% έχει 26

ολοκληρώσει το γυμνάσιο και 7% το δημοτικό. Το ποσοστό που δεν έχει λάβει οποιαδήποτε μόρφωση είναι πολύ χαμηλό και στα δύο φύλα (0.6% για τις γυναίκες και 1% για τους άντρες). Σημαντικό στοιχείο αναφοράς είναι το γεγονός ότι ποσοστό 20% δεν έδωσε πληροφορίες σχετικά με το μορφωτικό επίπεδο των συζύγων / συντρόφων τους. Μόρφωση Γυναίκες Άντρες % % Καμία 0.6 1 Δημοτικό 6.5 7 Γυμνάσιο 6.5 10 Λύκειο 27 35.6 Κολέγιο 27 12 Πανεπιστήμιο 19 22 Μεταπτυχιακό / Διδακτορικό 13.5 12 Πίνακας 2: Μορφωτικό Επίπεδο 3.1.7Eργασία Στην ερώτηση σχετικά με την εργασία, 74% του δείγματος απάντησε ότι εργάζεται, 11.6% ασχολείται με τα οικιακά και ποσοστό 8.1% δήλωσε φοιτήτρια. Μόλις 2.5% των γυναικών του δείγματος δήλωσαν άνεργες. Αντίστοιχα, 84.3% των συζύγων εργάζονται και 4.6% είναι άνεργοι (βλέπε Γράφημα 4). 27

Eργασία γυναίκας 1% 8% 3% 2% 0% 0% Eργαζόμενη Oικοκυρά 12% Eισοδηματίας Φοιτήτρια 74% Συνταξιούχα Άνεργη Άρρωστη, ανάπηρη, κ.τ.λ Γράφημα 4: Εργασία γυναίκας 3.1.8Οικογενειακόεισόδημα-Διαχείριση εισοδήματος Σχετικά με το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα (βλέπε Πίνακα 3), περισσότερες από τις μισές γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα (65.7%) δήλωσαν ότι έχουν εισόδημα έως 20.000. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους συζύγους είναι αρκετά χαμηλότερο (53.7%). Είκοσι τέσσερα τοις εκατόν δήλωσε ότι έχει εισόδημα από 20.000 έως 35.000 (32% για τους συζύγους), ενώ μόλις 9% έχει εισόδημα έως τις 50.000 (12.5% για τους συζύγους). Τέλος, ποσοστό 1% δήλωσε ότι λαμβάνει πάνω από 50.000 ετησίως (1.8% για τους συζύγους). ΕτήσιοΕισόδημα Γυναίκα % Άντρας % Μέχρι 20,000 ευρώ 65.7 53.7 Μέχρι 35,000 ευρώ 24.3 32 Μέχρι 50,000 ευρώ 9 12.5 50,000+ 1 1.8 28 Πίνακας 3: Ετήσιο εισόδημα

3.1.9Οικονομικήκατάσταση Οι περισσότερες γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα εκδήλωσαν μια σχετική ικανοποίηση με την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς τους (41% καλή, 39% μέτρια, και 10% πολύ καλή). Μόλις 6% δήλωσε άσχημη και 3% πολύ άσχημη οικονομική κατάσταση. Το 60% του δείγματος δήλωσε ότι τα οικονομικά της οικογένειας διαχειρίζονται και οι δύο σύντροφοι μαζί, ενώ το 27% και 13% δήλωσε ότι διαχειρίζονται οι γυναίκες και οι άντρες αντίστοιχα. 3.1.10Αριθμόςπαιδιών Τριάντα τοις εκατόν του δείγματος της έρευνας δεν έχει παιδιά, 30% έχει 2 παιδιά, 12% έχει ένα παιδί και 18% έχει τρία παιδιά. 3.2Αντιλήψειςγιατηβίαστηνοικογένεια Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν αναφορικά με την ερώτηση σχετικά με συμπεριφορές τις οποίες οι γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα θεωρούν ως πράξεις βίας από το σύζυγο/σύντροφό τους (βλέπε Πίνακα 4), φανερώνουν ότι σοβαρότερες πράξεις βίας θεωρούνται εκείνες οι οποίες προκαλούν ή μπορεί να προκαλέσουν άμεση (και ορατή) βλάβη, όπως είναι: το κάψιμο με ζεστό νερό, το κόψιμο με μαχαίρι και η γροθιά/κλοτσιά, (97% αντίστοιχα), το χτύπημα στο σώμα ή στο πρόσωπο ο εκφοβισμός κατά της ζωής του θύματος, το κάψιμο με τσιγάρο, (96% αντίστοιχα), ο εκφοβισμός κατά της σωματικής ακεραιότητας του θύματος, η απειλή κατά της ζωής, το τράβηγμα μαλλιών και ο εκφοβισμός ότι θα τραυματίσει τα παιδιά (95%), το χαστούκι, και το ρίξιμο αντικειμένων (94%), η απομόνωση σε κλειστό χώρο, και ο εξα- 29

ναγκασμός σε σεξουαλική επαφή (93%), η απειλή ότι θα με χτυπήσει (92%), η κακοποίηση του κατοικίδιου μου ζώου (88%), η παρεμπόδιση κάλυψης αναγκών (π.χ. ύπνος, ιατρική περίθαλψη, φάρμακα) (87%). Συμπεριφορές οι οποίες θεωρούνται ως πράξεις βίας σε μικρότερο βαθμό είναι: ο έλεγχος αλληλογραφίας, κινητού, τσάντας (78%), η απαγόρευση εξόδων με φίλες/φίλους και η παραμέληση συναισθηματικών αναγκών (77%), η απειλή εγκατάλειψης (72%), τα απειλητικά βλέμματα (71%), και η αποφυγή επικοινωνίας (68%). Μεγάλο ποσοστό του δείγματος φαίνεται ότι δεν αναγνωρίζει ως πράξεις βίας διάφορες συμπεριφορές οι οποίες αναφέρονται στη σχετική βιβλιογραφία ως τέτοιες (Sprague et al. 2013 Stark and Buzawa 2009 Γάτσας, 2006 Krug et al., 2002 Ουόκερ, 1989). Μερικές από αυτές είναι οι ακόλουθες: η αποφυγή επικοινωνίας (32%), τα απειλητικά βλέμματα (29%), η απειλή εγκατάλειψης (28%), η παραμέληση συναισθηματικών αναγκών (23%), η απαγόρευση εξόδων με φίλες/φίλους (23%), ο έλεγχος αλληλογραφίας/κινητού, τσάντας (22%), ο οικονομικός έλεγχος/αποστέρηση (20%), η προσβολή μπροστά σε τρίτους και η απαγόρευση να μιλάω σε τρίτους (19% αντίστοιχα), ο εκφοβισμός ότι θα αυτοτραυματιστεί και το σπρώξιμο (18% αντίστοιχα), ο εξαναγκασμός της γυναίκας να μην εργάζεται (17%), ο εκφοβισμός με φωνές /η απαγόρευση επικοινωνίας με φίλους/ φίλες (16%), οι βρισιές/η χρήση άσχημων επιθέτων (15%), και το τράνταγμα (14%). 30

Συμπεριφορές % Συμπεριφορές % Γροθιά/ Κλοτσιά 97 Τράνταγμα 86 Κόψιμο με μαχαίρι 97 Βρισιές 85 Κάψιμο με ζεστό νερό 97 Χρήση άσχημων επιθέτων 85 Κάψιμο με τσιγάρο 96 Απαγόρευση επικοινωνίας με φίλους / φίλες 84 Χτύπημα στο σώμα ή στο πρόσωπο 96 Εκφοβισμός με φωνές 84 Εκφοβισμός κατά της ζωής 96 Εξαναγκασμός να μην εργάζομαι 83 Απειλή ότι θα με σκοτώσει 95 Σπρώξιμο 82 Τράβηγμα μαλλιών 95 Εκφοβισμός ότι θα αυτοτραυματιστεί 82 Εκφοβισμός κατά της σωματικής ακεραιότητάς μου 95 Προσβολή μπροστά σε τρίτους 81 Εκφοβισμός ότι θα τραυματίσει τα παιδιά 95 Απαγόρευση να μιλάω σε τρίτους 81 Χαστούκι 94 Οικονομικός έλεγχος/ Οικονομική/αποστέρηση 80 Ρίξιμο αντικειμένων 94 Έλεγχος αλληλογραφίας, κινητού, τσάντας 78 Εξαναγκασμός σε σεξουαλική Παραμέληση συναισθηματικών επαφή 93 αναγκών 77 Απομόνωση σε κλειστό χώρο 93 Απαγόρευση εξόδων με φίλες / φίλους 77 Απειλή ότι θα με χτυπήσει 92 Απειλή ότι θα με εγκαταλείψει 72 Κακοποίηση του κατοικίδιου μου ζώου 88 Απειλητικά βλέμματα 71 Παρεμπόδιση κάλυψης αναγκών (π.χ. ύπνος, ιατρική περίθαλψη, φάρμακα) 87 Αποφυγή επικοινωνίας 68 Πίνακας 4: Συμπεριφορές τις οποίες οι γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα θεωρούν ως πράξεις βίας βίας 31 1

3.3Έχειςυποστείποτέβίααπόσύζυγο/πρώην σύζυγοήσύντροφο/πρώηνσύντροφόσου; Στη συγκεκριμένη ερώτηση δεν απάντησε 13% του δείγματος (140 γυναίκες). Από τις γυναίκες του δείγματος που απάντησαν 28% ανέφερε ότι έχει υποστεί βία από σύζυγο/πρώην σύζυγο ή σύντροφο/πρώην σύντροφό. (βλέπε Γράφημα 5). Έχεις υποστεί ποτέβίααπότονσύζυγο/πρώηνσύζυγο ήσύντροφο/πρώηνσύντροφο; 28% Nαι 72% Όχι Γράφημα 5: «Έχεις υποστεί ποτέ βία από σύζυγο /πρώην σύζυγο ή σύντροφο/πρώην σύντροφό σου;» 3.4Μορφέςβίας Συχνά, οι διάφορες μορφές κακοποίησης συνυπάρχουν, γι αυτό, γενικά, αλλά και στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι εύκολο να εξαχθούν με βεβαιότητα συμπεράσματα για την ακριβή έκταση, τις μορφές και τις επιπτώσεις της βίας ενάντια στις γυναίκες. Στις ερωτήσεις 53-86 (βλέπε Παράρτημα 1), ζητήθηκε από τις γυναίκες που έλαβαν μέρος στην έρευνα να δηλώσουν ποιες πράξεις έχουν εκδηλωθεί εις βάρος τους από τον σύζυγο/πρώην 32

σύζυγο ή σύντροφο/πρώην σύντροφό τους (βλέπε Πίνακα 5). Τα ψηλότερα ποσοστά αφορούν πράξεις συναισθηματικής / ψυχολογικής βίας οι οποίες εμφανίζονται από σπάνια έως και καθημερινά, όπως η αποφυγή της επικοινωνίας και ο εκφοβισμός με φωνές αναφέρονται από το 39.5%, των γυναικών του δείγματος, τα απειλητικά βλέμματα (35.9%), η προσβολή μπροστά σε τρίτους (35.4%), οι βρισιές (33.3%), η παραμέληση συναισθηματικών αναγκών (30.5%), η χρήση άσχημων επιθέτων (30.4%). Σε μικρότερα ποσοστά δηλώνονται μορφές συναισθηματικής / ψυχολογικής βίας που αφορούν εκφοβισμό για τη σωματική ακεραιότητα (9.6%, ) ή τη ζωή της γυναίκας (8.8%), του ιδίου (8.8% ) ή των παιδιών (7.8% ) και κακοποίησης του κατοικίδιου ζώου (4.5%). Όσον αφορά στη σωματική βία που δηλώνεται ότι βιώνεται από σπάνια μέχρι και καθημερινά από τις γυναίκες του δείγματος, τα μεγαλύτερα ποσοστά αφορούν πράξεις, όπως το σπρώξιμο (30.2%), το ρίξιμο αντικειμένων (22.5%), το χαστούκι (19.2%), το τράνταγμα (18.6%), το χτύπημα στο σώμα ή στο πρόσωπο (15.3%), ενώ το κάψιμο με τσιγάρο, το κόψιμο με μαχαίρι και το κάψιμο με ζεστό νερό, δηλώνονται από 2.6%, 1.8%, και 1.5% του δείγματος αντίστοιχα. Η κοινωνική βία εμφανίζεται(από σπάνια μέχρι και καθημερινά) με την απαγόρευση εξόδων με φίλους/φίλες και φτάνει το 22.8%, την απαγόρευση επικοινωνίας με φίλους 16%, την απαγόρευση συνομιλίας με τρίτους 16% και την απομόνωση σε κλειστό χώρο 4.3%. Όσον αφορά στην οικονομική βία το 19.4% του δείγματος δηλώνει ότι βιώνει οικονομικό έλεγχο /οικονομική αποστέρηση από σπάνια μέχρι και καθημερινά. 33